Ayasofya’da Yeni Bir Runik Yazı Bulundu

Ayasafoya’da Kiril yazıtları arayan Rus epigrafikler İskandinav Runu olduğu tespit edilen yeni bir yazıt keşfettiler. 2011 yılında Rus Bilimler Akademisi üyesi Elena A. Mel’nikova’nın bizzat başlattığı çalışmalar sonucunda, Futhark dergisinin 2016/7 numaralı sayısında yayınlanan “A New Runic Inscription from Hagia Sophia Cathedral in Istanbul” başlıklı makalesine göre yeni bulunan yazıt, birinci kat kuzey galerisinin doğu duvarının mermer pencere eşiğinde bulunmaktadır. Yazıtın üzerinde büyük çoğunluğu on ikinci yüzyılın ikinci yarısından ya da on üçüncü yüzyılın ilk yarısında Yunan ve Kiril harflerinden grafitiler bulunmaktadır. Yeni bulunan yazıtta Kadim Norse dilinde Arinbárðr rеist rúnar þessar yazmaktadır.

Türkçesi “Bu runları Arinbárðr işledi” demek olan yazıt oldukça düzgün biçimiyle dikkat çekmektedir. Öte yandan etimolojik olarak a ve r harflerinin de bitişik yazıldığının keşfeden Elena A. Mel’nikova, bunun yazıtının tarihlendirilmesinde kullanıldığını söylemektedir. Bulunan yeni yazıtın muhtemelen on birinci yüzyılın ikinci yarısından ya da on ikinci yüzyılın birinci yüzyılından olduğunu söyleyen Mel’nikova, Arinbárðr’un Bizans İmparatoru’nun hizmetindeki bir Vareng olabileceğini belirtmiştir.

Bizans’taki İskandinav varlığı çeşitli Yunan, İskandinav ve Rus yazılı kaynaklarında ve arkeolojik buluntularda kendisini göstermektedir. Ama bunlar arasında Ayasofya’daki Runik yazıtlar bunun en önemli delili olarak kabul edilmektedir. Bunlardan en meşhuru, hepimizin bildiği üzere 1970’de Elisabeth Svärdström tarafından ilk kez tercüme edilen Güney galerinin orta kısmında, mermer korkulukların üzerinde bulunan yazıttır.

Yazıtın Bulunduğu Pencere Eşiği (c) Elena A. Melnikova

Öte yandan 2009 yılından itibaren Alexej Gippius, Jurij Artamonov ve Tatjana Roždestvenskaja’un öncülüğünde Rus Bilimler Akademisi Ayasofya’da Kiril yazıtı bulmak amacıyla bir proje yürütmektedir. Bu çalışmalar sırasında 2011 yılının Eylül ayında Elena A. Mel’nikova ekibe dâhil olur ve Ayasofya’daki çalışmalarına başlar.

Hepimizin Malumu Olan Yazıt "Halfdan"

Elena A. Mel’nikova’nın Ayasofya’nın birinci kat kuzey galerisinin doğu duvarının mermer pencere eşiğinde keşfettiği yazıtın üzerinde Kiril ve Yunan harfleriyle kimi grafitiler bulunmaktadır. Ancak grafitilerin altındaki İskandinav runları deşifre edilebilmiştir.

Yeni Bulunan Yazıtın Yeri (c) Elena A. Melnikova

Elena A. Mel’nikova’nın keşfettiği runik yazıtların uzunluğu 26.8 cm uzunluğunda, yüksekliği 3 ile 4.8 cm boyutundadır. Yazıtını nispeten iyi konumda olduğunu söyleyen Elena A. Mel’nikova yine de cümlenin tam olarak okunamadığını belirtmektedir.

Keşfedilen Yazıtın Görünümü (c) Elena A. Melnikova

Elena A. Mel’nikova’nın Futhark dergisinin 2016/7 numaralı sayısında yayınlanan “A New Runic Inscription from Hagia Sophia Cathedral in Istanbul” başlıklı makalesine yazıtın harf on sekiz birimden oluşan harf çözümüne yer verilmiştir. İlk yedi harfin Arinbárðr ismi olduğunu tanımlayan Mel’nikova sonraki sekizinci, dokuzuncu ve onuncu harfin reist fiilin üçüncü kişiye göre çekilmiş hali olduğunu söylemektedir. Bu fiilden sonra gelen run grubu ise, onuncu harften başlayıp on dördüncü harfe kadar devam etmekte ve runar kelimesini oluşturmaktadır. Son üç harf olan ve Norse dilinde þasi’ye tekabül eden harfler dilimizde bu anlamını vermektedir. Böylece tüm runlar çözüldüğünde “Bu runları Arinbárðr işledi” cümlesi anlaşılmaktadır.

Elena A. Mel’nikova, her ne kadar Futhark dergisinin 2016/7 numaralı sayısında yayınlanan “A New Runic Inscription from Hagia Sophia Cathedral in Istanbul” makalesinde yeni keşfedilen run yazıtının Vareng muhafızları tarafından kazındığını söylemiş ise de Bizans’tan geçen bir hacının ya da İskandinav bir tüccarın da bunu yapmış olabileceği ihtimalini de tümüyle elemek istemediğini belirtmektedir.

Kaynak: 

Elena A. Mel’nikova, “A New Runic Inscription from Hagia Sophia Cathedral in Istanbul”, Futhark: 2016/7, s. 101-110